شهرستان ساوجبلاغ
در این مقاله قصد داریم کامل بررسی کنیم که ساوجبلاغ کجاست؟ شهرستان ساوجبلاغ، واقع در استان البرز ایران، یکی از مناطق تاریخی
و طبیعی جذاب در شمال غربی تهران است که به خاطر مناظر کوهستانی، تاریخ غنی و آب و هوای معتدل شهرت دارد.
شهرستان ساوجبلاغ با تاریخ غنی خود به دوران‌های مختلفی از تاریخ ایران بازمی‌گردد.
منطقه ساوجبلاغ در دوران‌های مختلف تحت حکومت‌های مختلف بوده و آثار و نشانه‌هایی از این تمدن‌ها در منطقه موجود است.
نام «ساوجبلاغ» از دو بخش «ساوج» و «بلاغ» تشکیل شده که به معنی «چشمه سرد» است و اشاره به منابع آب طبیعی و چشمه‌های
خنک و گوارای این منطقه دارد.
آنچه در طول تاریخ در مورد آن اتفاق نظر وجود دارد و در لغت نامه دهخدا و دکتر معین به آن اشاره شده است ساوجبلاغ را یک واژه ترکی
به مفهوم چشمه سرد می‌دانند.
البته در لغت نامه دهخدا در کشور ایران نام دو مکان دیگر نیز به عنوان ساوجبلاغ ذکر شده است یکی منطقه مشکین شهر در اردبیل و
دیگری مهاباد در آذربایجان غربی.
در برخی کتاب ها و منابع نیز در مورد ساوجبلاغ اینگونه بیان شده که در قرن دوم هجری ترکان مهاجر که در ساوه ساکن بودند به سمت
نواحی شمالی که منطقه ساوجبلاغ است مهاجرت نمودند و دیدند که در اینجا هم به اندازه ساوه چشمه وجود دارد؛
بنابراین آنرا (ساوجه بلاغ) یعنی منطقه‌ای که به اندازه ساوه چشمه وجود دارد نامیدند.
حمدالله مستوفی در نزهه القلوب در مورد ساوجبلاغ می‌نویسد:« ساوجبلاغ ولایتی است که در دوران آل سلجوق مال به ری می‌داد و در
عهد مغول جدا شده و هوایی خوب دارد اکثر آبش از قنوات است و میوه و غله بسیار دارد. نانش به غایت نیکو و حقوق دیوانی آن ۲۰۰۰
دینار مقرر است. از اعظم قرای آنجا خروار، نجم آباد و سنقرآباد که در سنقرآباد سادات عالی نسب و حسب اند و و الحال خراب است.»
جلال آل احمد در کتاب اورازان خود املای صحیح این کلمه را ین کلمه در طول تاریخ زبان های مختلفی به خود گرفته است از جمله لغت
سوشبلاغ که برخی بومی ها آنرا به کار می بردند.
اما در مورد این کلمه آنچه که بدان اتفاق نظر دارند همان لغت ترکی به معنی چشمه آب سرد است.
موقعیت جغرافیایی و جمعیت ساوجبلاغ
شهرستان ساوجبلاغ با وسعتی حدود ۲۲۵۲ کیلومتر مربع در منتهی الیه شمال غرب استان تهران واقع شده که حدود ۱۲ درصد
از وسعت استان را به خود اختصاص داده است موقعیت جغرافیایی این شهرستان در ۳۵/۴۵ تا ۳۶/۵ درجه عرض شمالی و ۵۰/۲۵ تا
۵۰/۵۵ درجه طول شرقی قرار دارد که از شرق به شهرستان کرج، از جنوب به شهرستان نظرآباد و کرج از غرب به
شهرستان آبیک و از شمال به شهرستان تنکابن منتهی می‌شود. شهرها و روستاهای شهرستان ساوجبلاغ و شهرستان‌های اطراف رشد
فضایی و اهمیت خود را مدیون موقعیت جغرافیایی خود هستند.
این شهرستان تا سال ۱۳۶۸ یکی از بخش‌های شهرستان کرج بود که از ۴ دهستان به نام‌های طالقان، اکراد، برغان و افشاریه تشکیل
شده بود و همچنان که جمعیت آن رشد سریع و تغییرات قابل توجهی را پشت سر گذاشت تقسیمات نیز به سرعت دچار تغییر شد.
طبق آخرین تقسیمات کشوری شهرستان ساوجبلاغ شامل بخش‌های مرکزی، کوهسار و گلسار می باشد و
چهارباغ، طالقان و نظرآباد از این شهرستان جدا شده و خود شهرستان‌های مستقلی شده‌اند. هم اکنون مرکز ساوجبلاغ شهر هشتگرد
است. جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ «۲۵۹٬۹۷۳» نفر بوده است.
تاریخچه ساوجبلاغ
بررسی پیشینه تاریخی ساوجبلاغ از میان کتب تاریخی، باستان شناسی و جغرافیایی حکایت از قدمت کهن و بسیار طولانی این منطقه
دارد. مهمترین عامل تاثیرگذار در پیشینه طولانی این منطقه موقعیت جغرافیایی آن و قرارگیری در مسیر ارتباطی غرب به شرق ایران (جاده
خراسان بزرگ) و عوامل محدود کننده طبیعی مانند کوه‌های البرز در شمال، ارتفاعات اشتهارد و ایران مرکزی و کمی دورتر ارتفاعات زاگرس
در جنوب به منطقه در کنار آب و هوای مناسب و وجود رودها، چشمه‌ها و زمین‌های مساعد برای فعالیت‌های کشاورزی باعث گردیده
قدیمی‌ترین شیوه سکونت را در منطقه شاهد باشیم.
وجود شرایط مستعد طبیعی باعث گردیده منطقه مورد مطالعه از دیرباز (هزاره هشتم قبل از میلاد) محل استقرار تمدن باشد.
وجود تپه‌های باستانی گنج تپه و سیاه تپه، خوروین با قدمت ۲۰۰۰ ساله، تپه موشه لان اسماعیل آباد با قدمت ۴۰۰۰ ساله و تپه ازبکی با
قدمت ۸۰۰۰ ساله حاکی از قدمت تاریخی بسیار کهن این سرزمین است.
فرهنگ و زبان
مردم ساوجبلاغ عمدتاً به زبان فارسی صحبت می‌کنند، اما گروه‌های کوچکی از مردمان ترک زبان و کردی نیز در این منطقه ساکن هستند.
فرهنگ بومی ساوجبلاغ نیز تحت تأثیر همین تنوع قومی قرار گرفته و آداب و رسوم و جشنواره‌های محلی جذابی در آن برگزار می‌شود.
یکی از ویژگی‌های برجسته مردم ساوجبلاغ مهمان نوازی و روحیه صمیمی آنهاست که آن را به منطقه‌ای دوستانه برای گردشگران تبدیل کرده است.
جاذبه های گردشگری منطقه ساوجبلاغ کجاست
حدودا 72 آثار فرهنگی-تاریخی شهرستان ساوجبلاغ در آثار ملی ثبت شده است.
کاروانسرای ینگی امام: این کاروانسرا متعلق به دوره صفویه بوده و از مهمترین آثار تاریخی ساوجبلاغ است که در مسیر جاده قدیم قزوین به تهران قرار دارد.
چشمه سارها و آبشار ها: به دلیل کوهستانی بودن منطقه، چشمه‌ها و آبشارهای متعددی در ساوجبلاغ وجود دارند که از جمله آنها می‌توان به آبشار آغشت اشاره کرد.
روستاهای ییلاقی: روستاهایی مانند برغان، کردان و ولیان از معروف‌ترین مناطق ییلاقی ساوجبلاغ هستند و هر یک با معماری سنتی و طبیعت سرسبزشان، گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کنند.
امامزاده‌های تاریخی: در ساوجبلاغ امامزاده های تاریخی همچون امامزاده عبدالله برغان و امامزاده هارون نیز وجود دارند که علاوه بر جنبه‌های مذهبی، از لحاظ معماری نیز جذابیت دارند.
اقتصاد و رشد صنعت ساوجبلاغ
اقتصاد ساوجبلاغ عمدتاً بر پایه کشاورزی و باغداری استوار است. باغ‌های میوه، مخصوصاً سیب و گیلاس، از محصولات اصلی
این منطقه به شمار می‌آیند.
علاوه بر این، در سال‌های اخیر ساخت و ساز و پروژه‌های مسکونی نیز در ساوجبلاغ رونق یافته و به گسترش شهر کمک کرده است.
نزدیکی به کلانشهر تهران و دسترسی مناسب از طریق بزرگراه های اصلی، به جذب سرمایه‌گذاری و توسعه صنعتی و تجاری در این
منطقه کمک کرده است.
شرایط مستعد طبیعی در کنار موقعیت مساعد و دسترسی سریع به مراکز جمعیتی، وجود نیروی کار مستعد، مهاجر پذیری منطقه و
جلوگیری از استقرار صنایع در شهر تهران موجب شکل‌گیری صنایع زیادی در شهرستان ساوجبلاغ گردیده است.
طبق آخرین اطلاعات که در سال ۱۳۸۲ گرفته شده است تعداد ۲۴۲ کارگاه بزرگ صنعتی عنی ۴.۶۲ کارگاه های بزرگ صنعتی
استان تهران در شهرستان ساوجبلاغ قرار داشته و حدود ۲۰۲۸۳ نفر در این کارگاه‌ها مشغول به فعالیت بودند.
ساوجبلاغ با وجود آنکه توان بالایی در تولید محصولات کشاورزی دارد، از نظر صنعتی نیز یکی از شهرستان‌های صنعتی استان و کشور
محسوب می‌شود. وجود کارخانه‌های بزرگ و صنعتی مانند ماموت، چسب رازی، بهروز، تک ماکاران، ایران فریمکو و … این منطقه را به
عنوان یک قطب صنعتی مطرح کرده است.
در پایان
شهرستان ساوجبلاغ به دلیل محیط طبیعی کم نظیر چشم اندازهای زیبا و مسیر های کوهستانی در کنار سابقه طولانی سکونت و
بناهای تاریخی، توانایی بالایی در جذب توریست های طبیعی، ورزشی و توریست‌های فرهنگی اجتماعی دارد.
فاصله کم این منطقه با شهرهای اصلی همچون تهران، کرج و قزوین موجب شده است این شهرستان به عنوان مکان مناسبی برای
گردش های کوتاه مدت انتخاب شود. عمده‌ترین مسیرهای گردشگری در سطح منطقه مناطق کوهستانی، حاشیه های رودخانه کردان و
سرشاخه های آن در بخش چندار و مسیر برغان و ولیان می باشد.
در کنار این چشم انداز اماکن تاریخی امامزاده‌ها و بناهای قدیمی موجب توجه بیش از پیش گردشگران به این منطقه شده است، که مسیر
سیبان دره در یکی از دو محور اصلی گردشگری در این مسیر قرار گرفته است.
مسیر دیگر گردشگری منطقه شهرستان طالقان و امتداد رودخانه طالقان و سرشاخه‌های آن می‌باشد.
منابع:
۱- عزیزی،علیرضا. جغرافیای ساوجبلاغ، ۱۳۸۶.
۲- دهخدا، علی اکبر؛ جلد هشتم، سال 1334.
۳- آل احمد،جلال؛ کتاب اورازان 1375.
4-سیمای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ساوجبلاغ، 1384، ص 78.
5- کسروی، احمد؛ تهران جامی، چاپ هفتم،1377.
6- هول فرانک ترجمه زهرا باستی، 1381.
7- سامی علی؛ گزارش های باستانی شناختس 1338.
